جای خالی کتاب در سبد خانواده و موانع پیش روی فرهنگ کتابخوانی را برداریم (بخش 2)

● نقش خانواده، مراکز فرهنگی و رسانه ها
«قمشه» که عنوان «چهره ماندگار روابط عمومی ایران» را در کارنامه فعالیت های اداری- اجتماعی خود دارد، سویه گفتارش در باب لزوم کتاب و کتابخوانی معطوف به نهادهای خانواده، آموزش و پرورش، رسانه های جمعی و مراکز فرهنگی دیگر می شود.
او در این موارد، همانند برخی نظرات افراد و صاحب نظران، معتقد است ایجاد فرهنگ کتابخوانی و درونی کردن نیاز به کتاب می باید از همان سنین کودکی و در دوران دبستان آغاز شود و به صورت الگوی رفتاری در فرزندان خانواده ها تثبیت شود. در این امر نباید نقش خانواده را که مهم است، فراموش کرد.
وی با تاکید بر این که فرهنگ کتابخوانی باید از نهاد خانه و خانواده آغاز شود و فرهنگ کتابخوانی یک سرمایه ملی است، می افزاید: نباید رسالت رسانه های دیداری، شنیداری و مکتوب به ویژه رسانه ملی را نادیده گرفت زیرا این حقیقت غیرقابل انکار است که نقش رسانه ها در جهان امروز نقش بسیار مهمی است.
در این راستا ضمن تقدیر از برگزاری نمایشگاه های کتاب در سطح ملی و استانی که نقش موثری در ترویج فرهنگ کتابخوانی دارند، باید افزود این موضوع نیاز به یک عزم ملی از درون خانه، نظام آموزش و پرورش، دانشگاه ها و جامعه و همچنین ایجاد فرهنگ اهدای کتاب به عنوان هدیه ای برتر در مناسبت ها، مورد نظر قرار گیرد.»
دغدغه خاطر سرانه کم کتابخوانی در کشورمان مقطعی است. این را به لحاظ سیر تاریخی- و نه به خاطر قدمت و غنای فرهنگی- بنامیم و بدانیم چرا که میهنمان طی سال های دور هرچند گاه مورد تجاوز بیگانگان قرار گرفت لیکن به رغم تمام حوادث مخرب، اینک مشاهده می کنیم فرهنگ، زبان، باورها و تقدس کتاب در گستره جامعه مان همچنان پایدار مانده است. با این واقعیت ها، اما در سیرگذرای تاریخی در هر زمینه ای ممکن افت و خیزها و خدشه هایی وارد شود که هیچ تاثیر ریشه ای در مهد فرهنگی و از جمله کتاب و نشر و کتابخوانی و پژوهش و... و ... نداشته و نخواهد داشت.
در مقطع کنونی را می توان دغدغه کتابخوانی به دلیل اهمیت آن نوعی یادآوری و توصیه ای ملی برشماریم.
بنابراین برای تجلی بیشتر و محق جایگاه کتاب و فواید توسعه و تعمیق کتابخوانی در پروراندن اندیشه و سلامت روان، این احساس ملی برمی آید که فرهنگ کتابخوانی در استمرار ذات خود، بر وفق شرایط کنونی، بازنگری شود که از جمله ابزارهای آن به نظر می رسد تبلیغات، ایجاد انگیزه و بازخوانی فرآیندهای لازم و مفید مطالعه در بطن زندگی هستند و نهایتاً تحکیم هرچه بیشتر معنویت، دانش و آگاهی فرد و جامعه از گهواره تا نهایت حیات را برتاباند.
● ارتباط وضعیت اقتصادی با کتابخوانی از منظر یک ناشر
«در رویکرد مردم به فرهنگ کتابخوانی قیمت کتب بسیار تاثیرگذار است. مردم از خریدن کتاب منصرف می شوند و از آن استفاده نمی کنند. این اتفاق به دلیل مشکل زیاد اقتصادی است.»
«زند» عضو انجمن فرهنگی ناشران بین المللی، با این مطلع، به چند و چون وضعیت کتاب و کتابخوانی در جامعه می پردازد و می گوید:«انگیزه مردم برای کتابخوانی، علاوه بر افزایش اطلاعات عمومی، آگاهی یافتن برای زندگی بهتر است.
مردم وقتی کتاب می خوانند می خواهند بیشتر نتیجه گیری از آنچه مطالعه کرده اند، بگیرند و در این حال، آگاهی به عنوان یک نتیجه باید در جامعه کاربردی داشته باشد.
از سوی دیگر وسعت نگاه در فرآیند پروسه کتابخوانی، سبب افزایش توقعات می شود.
فرهنگ کتابخوانی زمانی که استمرار یابد و آگاهی محقق شود، این موارد در داد و ستد و تهیه مایحتاج هم دخالت داده می شود.»
این ناشر، در ادامه بیان نظرات خود با اشاره به این که کتاب های داستانی به خاطر سرگرمی و پر کردن اوقات فراغت، بیشتر خریدار دارد، الگوی کتابخوانی در جامعه را به لحاظ وضعیت مالی- اقتصادی نامناسب، مهمترین مشکل و سد راه فرهنگ کتابخوانی می خواند.
وی به عنوان مدیرعامل یک شرکت نرم افزاری، درباره فرهنگ کتابخوانی کودکان و دانش آموزان پیشنهاد می کند:«آموزش و پرورش باید روندی را پیش بگیرد که براساس آن، موضوعات تحقیقی به شاگردان محول شود و آنان بروند در لایه های جامعه موضوعات را تحقیق کنند و به صورت مکتوب ارائه دهند.»
این ناشر از چنین فعل و انفعال، ورزیدگی اندیشه و آگاهی مفید را که از رهگذر تحقیق عاید دانش آموز می شود، نتیجه می گیرد. ضمن آن که بطن تحقیق، خود، مطالعه و فرهنگ باوری خواهد بود.»
● خلا تبلیغات کتاب و کتابخوانی
یک کارشناس ارشد روان شناسی، وضعیت کتابخوانی در مقطع زمانی کنونی را نسبت به سال های پیش، بهتر می داند و در عین حال این احتمال که هدف نسل جوان از مطالعه به خاطر ادامه تحصیل دانشگاهی باشد رابرمی تاباند.
«ریحانه روحانی» می گوید:«وضع کتابخوانی نسبت به سال های گذشته مطلوب تر است ولی برای توسعه کتابخوانی در طیف های مختلف جامعه راه طولانی در پیش داریم.»
به باور وی الان نسل جوان به هر حال بیشتر از گذشته کتاب می خواند اما شاید این علاقه به مطالعه- آزاد و متعارف- نباشد و فضای دانشگاه دانشجویان را برای ادامه تحصیل به سمت کتابخوانی سوق می دهد.
این کارشناس و مترجم زبان، درباره فرهنگ سازی مقوله کتابخوانی در گستره جامعه همچون برخی از صاحب نظران دیگر، تاکید می کند کتابخوانی با هدف توسعه و آشنایی نسل نو، می باید از بدو تولد فرزند در خانواده مدنظر باشد.
او در این ارتباط می افزاید:«پدران و مادران هم باید کتابخوان و الگویی برای بچه ها باشند.» وی همچنین تبلیغات در زمینه کتاب و کتابخوانی و توسعه فرهنگ مطالعه را موثر می خواند و در این باره بر رسانه های جمعی مخصوصاً تلویزیون تاکید دارد.
● آرامش و دانایی در سایه فرصت ها
یک دانشجوی رشته گرافیک، براین باور است که مطالعه کتاب سبب آرامش و راحتی روان انسان و دانش افزایی از طریق کتابخوانی باعث آگاهی و شخصیت مقبول و معنوی انسان در جامعه می شود.
«دل آرام قیدی» درباره این که کتابخوانی چه تاثیری در فکر و روان انسان می گذارد؟ می گوید:«مطالعه باعث آسایش فکر شخص می شود. این در شرایطی میسر و محقق می شود که وقت برای کتابخوانی باشد. اغلب اوقات کارهای درسی و طراحی رشته تحصیلی ام زیاد است. مطالعه و کتابخوانی جدای از دروس دانشگاهی، نیاز به فرصت مناسب است. در آن موقع فکرم متمرکز روی مطالب کتاب می شود.»
از او می پرسم: چرا باید کتاب بخوانیم؟ .-«کتاب می خوانیم که چیزی بفهمیم و یاد بگیریم تا در زندگی و در جامعه بتوانیم از آگاهی و اطلاعاتی که در ذهنمان جمع آوری کرده ایم در مبادلات کلامی و صحبت کردن استفاده کنیم و در رفتار، دانستنی های مفید کتابخوانی را رعایت کنیم. کتاب باید خواند تا به دلیل بیشتر دانا شدن از طریق مطالعه، در جامعه شخصیت انسانی- معنوی داشته باشیم. »وی معتقد است اگر کتاب نخوانیم در صحبت کردن و ارتباطات اجتماعی دچار مشکل می شویم و می گوید:« در جامعه فعلی که لغات تازه و ادبیات و تحلیل های مختلفی در زمینه های گوناگون متداول شده است. باید زبان همدیگر بدانیم.»
این دانشجو، در مورد موقعیت کتابخانه های عمومی و این که چه مقدار جوابگوی نیاز مراجعه کنندگان و یا دانشجویان هستند؟، می گوید که عضو دو کتابخانه است. یکی از این کتابخانه ها، تقریباً انواع کتاب ها را دارد ولی کتاب های دانشگاهی بخصوص رشته گرافیک و طراحی، کم دارد. ولی در کتابخانه یک فرهنگسرا که عمدتاً کتب در رشته های هنری مربوط به گرافیک، هنر، نقاشی دارد، عناوین مختلفی کتاب های دانشگاهی مربوط به مهندسی و در حد کارشناسی (لیسانس) دارد.